تقویت بازداری پاسخ: روش‌هایی برای آموزش مجازی اثربخش
این مقاله یکی از مقالات مجموعه‌ی" آموزه‌های شناختی برای آموزش در دنیای مجازی" است.
در کلاسهای مجازی ما معلمان با دانش‌آموزانی مواجه می‌شویم که احساس می‌کنیم کنترل ضعیفی روی احساسات، هیجانات و اعمال خودشان دارند. برای مثال، کنترل خشم ندارند و زود عصبانی می‌شوند؛ با وجود تذکر گرفتن، مدام در حال تایپ کردن در قسمت نظرات هستند و موجب حواس‌پرتی معلم و هم‌کلاسی‌های خود می‌شوند. با سؤالات متعدد صحبت‌های معلم یا سایر هم‌کلاسی‌های خود را قطع می‌کنند و ... . در کلاسهای حضوری مدیریت رفتار و درک هیجانات و احساسات ناگهانی دانش‌آموزان و در نتیجه برقراری نظم کلاسی راحت‌تر بود. حال با شرایط جدید و آموزش مجازی حفظ نظم کلاس و متمرکز نگه‌داشتن دانش‌آموزان روی موضوع درسی دشوارتر شده است. به نظر می‌رسد، در این دوره، کمک به دانش‌آموزان برای کنترل و بازداری اعمال، احساسات و هیجاناتشان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این مطلب سعی داریم با بررسی مهارت بازداری، که یکی از اصلی‌ترین کارکردهای اجرایی سامانه‌ی شناختی است، راهکارهایی برای ارتقای این مهارت در کلاس درس مطرح کنیم.
مفهوم بازداری
این مهارت، توانایی کنترل عامدانه‌ی پاسخهای غالب، خودکار و نیرومند است. بازداری توانایی درنگ کردن حین یـک عمـل و یـا جریان شناختی است. این مهارت به ما امکان متوقف کردن رفتارِ نامناسب و توانایی ارزیابی موقعیت و برنامه‌ریزی برای اقدام را می‌دهد. نقص در بازداری موجب افزایش احتمال پاسـخ‌های نامناسب می‌شود. در واقع، این مهارت توانایی ادراک افکار و انگیزه‌ها برای مقاومت در برابر وسوسه‌ها، حواس‌پرتی‌ها و عادت‌ها است.
نقص در بازداری در سطوح مختلفی نمود می‌یابد. در سطح حرکتی و رفتاری با ناتوانی در کنترل رفتار و نشانه‌هایی از بیش‌فعالی همراه است. برای مثال، در یادگیری مجازی ممکن است به صورت ناتوانی در حضور به‌موقع در کلاس آنلاین و یا ناتمام گذاشتن فعالیت‌ها به علت خستگی و کم‌حوصلگی بروز پیدا کند. نقص در بازداری میتواند در سطح توجه نیز رخ دهد، دانش‌آموزی که با این مشکل مواجه است کوچک‌ترین صدایی توجهش را جلب می‌کند و از موضوع درس و تکلیف دور می‌شود. گاهی هم نقص در بازداری در سطح هیجان و احساس رخ می‌دهد که به رفتارهای تکانشی منجر می‌شود. دانش‌آموزی که با این مشکل مواجه است بر خشم خود کنترل ندارد و هنگام برانگیختگی اقدامات خود را نمی‌تواند مدیریت کند.
مشکلات بازداری در کلاس آنلاین به شکلهای مختلفی نمود پیدا کند. به طور مثال بعضی از یادگیرندگان در استفادهی موثر و کنترلشده از فضای پیامهای کلاسهای آنلاین، تشخیص زمان مناسب برای روشن کردن میکروفون خود و به طور کلی مدیریت پاسخهایی که در محیط یادگیری مجازی ارائه میدهند، با مشکل نقص در بازداری مواجهاند. بررسی این موارد میتواند به ما برای تشخیص مشکلات بازداری یادگیرندهها کمک کند.
راهکارهایی برای ارتقای بازداری در آموزش مجازی
1. فرایند مشخصی برای دریافت پاسخ و نظرات دانش آموزان در نظر بگیرید.
وقتی که دانش آموزان اطمینان داشته باشند که فرصتی برای پرسیدن سوالات و طرح نظرات خود دارند، راحت تر میتوانند رفتارها و پاسخهای ناگهانی خود را مدیریت کنند. برای این کار میتوانید الگوی مشخصی برای دریافت پاسخ و نظرات دانش آموزان در نظر بگیرید و آنها را از این الگو باخبر کنید. به طور مثال میتوانید به دانش آموزان اعلام کنید که بعد از انجام یک فعالیت مشخص میتوانند نظراتشان را مطرح کنند.
2. الگویی مناسب برای تشویق دانش‌آموزان به بازداری ارائه دهید.
نمونه‌هایی از موقعیت‌هایی (واقعی یا داستانی) که در آن فرد توانسته است احساسات و هیجانات، افکار و اعمال خود را کنترل کند ارائه دهید و فرصتی را فراهم کنید تا دانش‌آموزان درباره‌ی این موقعیت‌ها گفت‌وگو کنند؛ چراکه بازداری و سایر مؤلفه‌های شناختی ماهیتی انتزاعی دارند و برای قابل درک ساختن آنها بهتر است از مثال‌ها و تجربه‌های عینی استفاده کنید.
3. از استعاره‌های کلامی یا غیرکلامی استفاده کنید.
میتوانید از استعاره‌ها یا نشانه‌هایی استفاده کنید که به احساسات و هیجانات، افکار یا اعمالی اشاره دارند که دانش‌آموز باید آنها را مهار کند. این استعاره‌ها یا نشانه‌ها را با کمک خود دانش‌آموزان تعریف کنید و در مواقع لازم آنها را به کار ببرید. برای مثال، با یک نشانه‌ی تصویری یا استیکر در فضای مجازی (مانند تایپ کردن ممنوع یا حرف زدن ممنوع) می‌توان به فرد کمک کرد تا کارهایی را که مجاز به انجام آنها نیست تشخیص دهد و مهار کند. هم‌چنین، می‌توان استعاره‌ی آتشفشان را برای هیجان خشم به کار برد؛ به طوری که، با به کار بردن این استعاره دانش‌آموز متوجه شود باید خشم خودش را کنترل کند. هرچند تعریف این استعاره‌ها باید متناسب با سن دانش‌آموزان باشد، به طوری که معنای استعاری آن را درک کنند. در واقع، این استعاره‌ها، در قلمرو نظام نشانه‌ها، فرصت‌هایی را برای مدیریت فرایندهای شناختی و کنش‌ها فراهم می‌کنند، چراکه نشانه‌ها با سرعت بیشتری پردازش می‌شوند و فرد را قادر می‌سازند تا در حیطه‌های گوناگونِ احساس، هیجان و عمل، توان مداخله‌ی خود را بالا ببرد.
4. به مهارت بازداری دانش‌آموزان بازخورد دهید.
در جریان فعالیت‌های کلاسی، وقتی دانش‌آموزان بر اساس استعاره‌ها و نشانه‌ها به طور اثربخشی احساسات و هیجانات، افکار و اعمال خود را کنترل می‌کنند، باید بازخورد دریافت کنند. می‌دانیم که در فرایند آموزش، بازخورد نقش حیاتی دارد. این راهبرد به دانش‌آموز کمک می‌کند تا به کوشش خود برای رسیدن به هدف معنا ببخشد و برای ادامه‌ی فعالیت و میزان تلاشی که می‌خواهد صرف آن بکند تصمیم بگیرد. البته دادن بازخورد باید با ظرافت انجام شود. می‌توان از همان زبان استعاری و نشانه‌ای که با خود دانش‌آموزان طراحی شده است این‌جا هم استفاده کرد. هم‌چنین، می‌توان برای توجه به استعاره‌ها و نشانه‌ها و استفادهی مؤثر از آنها از پاداش و تقویت‌کننده‌های مثبت استفاده کرد.
منابع:
Miyake, Akira, & Friedman, Naomi P. (2012). The Nature and Organization of Individual Differences in Executive Functions: Four General Conclusions. Sage Journals, 21(1): 8-14
Brookman-Byrne, A., Mareschal, D., Tolmie, A.K., & Dumontheil, I. (2018). Inhibitory control and counterintuitive science and maths reasoning in adolescence. PLoS ONE, 13(6): e0198973
https://doi.org/10.1371/journal.pone.0198973
https://www.cognifit.com/science/cognitive-skills/inhibition
