مقدمه
بدون شک علوم و فناوریهای شناختی در فضای همکاریهای بین بخشی و در تعامل با دیگر دانشهای همگرا مشتمل بر فناوری نانو، فناوری زیستی و فناوری اطلاعات، یکی از منابع اصلی تامین کننده آینده رفاه بشری در هزاره پیش رو خواهد بود. در سالهای اخیر، نیروی انسانی خبره و کارآمد، فراتر از امکانات سخت افزاری و نرم افزاری، به عنوان مهمترین هسته پیشرفت در علوم و فناوریها شناخته شده است؛ اما متاسفانه، کشور ما در شرایط کنونی، دچار ضعف شدید در نیروی انسانی کیفی در علوم وفناوریهای شناختی است. بر این اساس ستاد توسعه علوم و فناوریهای شناختی در صدد است با اتخاذ سیاستهای راهبردی و راهکارهای اجرایی و بر اساس برنامه سه ساله خود (تا انتهای سال ۹۴) شرایط لازم را برای ارتقاء منابع انسانی در این حوزه فراهم آورد. در این مجال کوتاه، ضمن معرفی شرایط کنونی کشور، سیاستها، برنامهها، فرصتها و چالشهای پیش روی ستاد در این رابطه با هدف ایجاد فرصت مشارکت حداکثری برای نخبگان و فعالان علوم شناختی در کشور ارائه خواهد گردید. نظرات و پیشنهادات ارائه شده از سوی تمامی مخاطبین مزید امتنان خواهد بود.
شرایط کنونی کشور
در توصیف شرایطکنونی نیروی انسانی خبره در حوزه علوم و فناوریهای شناختی در کشور، شاید به کارگیری دو حوزه نقاط قوت و فرصت و نقاط تهدید و ضعف برای طبقه بندی اولیه مناسب باشد:
الف: نقاط قوت / فرصت
۱- حضور نیروهای خبره در حوزههای همسایه علوم و فناوریهای شناختی: الکترو فیزیولوژی، سایکو فارماکولوژی و رفتارشناسی نمونه های حیوانی کوچک، فناوریهای بایومایکرو الکترونیک، محاسبات، پردازش، مدلسازی و تحلیل داده ها، طراحی نرم افزارها و حوزه های بالینی روانپزشکی و نورولوژی در همسایگی علوم و فناوریهای شناختی، رشد مناسبی در نیروی انسانی داشتهاند و امکان مهاجرت به فضای همکاری بین بخشی در علوم شناختی را ایجاد می نمایند.
۲- گسترش بازار بر اساس نیاز داخلی: در حوزههای بالینی، آموزش شناختی، اقتصاد و مدیریت شناختی، فناوریهای شناختی و ... بازار رو به رشدی در کشور درحال شکل گیری است.
۳- رشد روز افزون دانش جهانی و جذابیت رو به گسترش: علوم و فناوریهای شناختی رشدی تصاعدی را در سالهای گذشته تجربه کرده است.تخصیص بودجههای کلان و برنامه ریزی دقیق برای گسترش این حوزه در کشورهای جهان توجه متخصصان حوزههای همجوار علوم شناختی را به این مهم جلب کرده است. این ماهیت رو به گسترش، فرصتها را برای جذب نیروی انسانی به این حوزه افزایش داده است. همچنین ویژگی ذاتی علوم و فناوریهای شناختی در تلاش برای کسب آگاهی از اسرار وجودی انسان، جذابیت قابل توجهی را برای جذب جوانان به این حوزه فراهم نموده است.
۴- تعدد دانشجویان و فارغ التحصیلان رشتههای مرتبط در خارج از کشور در سالهای اخیر: جذابیت علوم و فناوریهای شناختی و ماهیت مهاجرپذیر آن باعث شده است تعداد زیادی از دانشجویان ایرانی برای ادامه تحصیل در این حوزه، جذب دانشگاههای معتبر بینالمللی شوند. هدایت این نیروی انسانی بالقوه به سمت مراکز دانشگاهی داخلی میتواند فرصتهای ارزشمندی را در کشور گسترش دهد
ب: نقاط ضعف/ تهدید
۱- کمبود نیروی انسانی خبره و توانمند در طراحی و اجرای پژوهشهای کیفی بین بخشی یا ارائه خدمات شناختی: اساتید و خبرگان رشد یافته در فضای همکاری بین بخشی علوم شناختی با تخصص مرکزی در حوزه هایی نظیر نقشه برداری مغزی، نوروسایکولوژی بالینی، نورولوژی شناختی، آموزش و پرورش شناختی و.... در کشور اندک میباشند.
۲- تعدد سازمانهای دخیل در توسعه نیروی انسانی مربوط و عدم هماهنگی بین بخشی بین آنها: وزارتین علوم و بهداشت، سازمان بهزیستی، وزارت آموزش و پرورش، وزارت دفاع، سازمان نظام روانشناسی و .... هر کدام در بخشی از سیاستهای توسعه نیروی انسانی در علوم شناختی دخیل هستند؛ بدون آنکه قبل از تشکیل ستاد، هماهنگی و نقشه کلانی در این میان وجود داشته باشد.
۳- نبود یک نقشه جامع از نیازها و اهداف توسعه نیروی انسانی و بازارهای هدف: معدود رشته های دکترا و کارشناسی ارشد ایجاد شده در این حوزه در یک نقشه جامع و آینده نگر و معطوف به بازاهای هدف جایابی نشده اند.
۴- درگیری حرفهای ناتوان کننده در نیروهای کیفی محدود موجود: معدود افراد توانمند در این حوزه آنچنان در پیچ و خم گرفتاریهای روزمره در محیطهای دانشگاهی و خدماتی درگیر میباشند که نه امکانی برای مهاجرت در حوزه های جدید و گشودن افقهای نو مییابند و نه فرصت کافی برای تربیت نیروهای خبره جوان و اجرای پروژه های کیفی چند حوزه ای پیدا مینمایند.
سیاستهای کلان ستاد توسعه علوم و فناوریهای شناختی
ارتقاء سریع نیروهای انسانی کیفی با تاکید بر فرصتهای بالقوه موجود از مهمترین اولویتهای ستاد در توسعه علوم و فناوریهای شناختی میباشد. بر این اساس اتخاذ سیاستهای اصولی زیر، مد نظر میباشد:
۱- برنامه ریزی فعال و آینده نگر برای اجرای اقدامات کوچک عمیق و موثر بر مبنای نیاز بازار
۲- تعامل سازنده و به کارگیری فعال سازوکارهای موجود در وزارتین بهداشت و علوم با پرهیز از موازی کاری و تصدی گری
۳- احصاء مستمر و رصد مداوم نیازهای نیروی انسانی در فضای ملی و منطقه ای در تعامل با جمع نخبگان داخلی و بینالمللی
۴- شروع به جذب اولیه و علاقمند سازی نیروهای انسانی از دبیرستانها در مقاطع کارشناسی
۵- قرار دادن تمرکز اصلی سرمایه گذاری نیروی انسانی بر دانشجویان دکترا، اساتید جوان و اساتید مبرزی که توان ایجاد هستههای کاری چند حوزهای را جهت تجمیع و مهاجرت دادن نخبگان از حوزههای مجاور به علوم و فناوریهای شناختی دارا باشند.
۶- آینده نگری در ایجاد فرصتهای به کارگیری نیروی انسانی تربیت شده با توجه و اتکا به بازار خصوصی داخلی خدمات شناختی با رصد مداوم بازار بین المللی
گروه آموزش، ترویج و توسعه منابع انسانی ستاد در تعامل با دیگر گروههای فعال ستاد و جمع نخبگان کشور امیدوار است تا انتهای برنامه سه ساله اول ستاد، با دستیابی به اهداف مندرج در برنامه سه ساله و ریز برنامه های اضافه شده در ماههای اخیر بتواند گامهای موثر در توسعه منابع انسانی و ایجاد زیر ساختهای لازم برای رشد این دانش بردارد.
در مقالات بعدی، به معرفی اقدامات عملیاتی ستاد با توجه به
فرصتها و تهدیدها و بر مبنای سیاستهای کلان ذکر شده، خواهیم پرداخت.